En wat betekent het voor osteopathie?
De afgelopen jaren is de interesse en het onderzoek naar fascia enorm toegenomen. En niet onterecht, deze vliesachtige structuur lijkt een belangrijke rol te vervullen tijdens onder andere beweging en proprioceptie. Je hebt er daardoor vast wel eens van gehoord. Maar wat is het nu precies?
Fascia is een elastische bindweefselstructuur dat alles in ons lichaam - organen, spieren, botten, lichaamsholtes, zenuwen en bloedvaten - met een vlies bekleedt. Het is een ononderbroken structuur, het kan zich opsplitsen en weer samensmelten, met een “glijmiddel” (hyaluronzuur) ertussen om te zorgen dat alle onderdelen in ons lichaam makkelijk langs elkaar kunnen glijden bij beweging. Het skelet geeft ons lichaam stevigheid, met gewrichten tussen de botten waar beweging mogelijk is. Het biedt aanhechtingsplaatsen voor de spieren, die op hun beurt geactiveerd kunnen worden om bewegingen in te zetten. Maar met deze twee systemen zijn we er niet, fascia is nodig om de spieren op hun plaats te houden en langs elkaar te kunnen laten glijden, en om de spierkracht over te brengen naar andere delen van het lichaam. Het zorgt ervoor dat het lichaam als een eenheid kan bewegen. Een spier loopt van het ene bot naar het andere en dan houdt het op, maar omdat fascia een ononderbroken structuur is, kan de energie naar de rest van het lichaam overgedragen worden. Ongeveer 30% van de krachten wordt overgedragen via fascia.
Door de elasticiteit draagt het ook bij aan efficiëntie. Wanneer het achterbeen van een paard of hond naar achter gestrekt is tijdens het lopen (vlak voor de afzet) staat de gehele voorkant van dat been op spanning. Bij het optillen willen de elastische vezels automatisch samentrekken, waardoor de spieren minder werk hoeven te verrichten.
Ook tussen de organen is vrije beweging nodig. Tijdens elke ademhaling glijden de longen langs de binnenkant van de borstkas en het diafragma om zich te vullen met lucht, en moeten de organen in de buikholte zich verplaatsen om hier ruimte voor te maken. Het maagdarmkanaal moet vrij kunnen bewegen voor de voedselvertering. Fascia voorziet alle oppervlakken van een gladde laag zodat alle bewegingen soepel verlopen.
Fascia is op de meeste plekken opgebouwd uit meerdere lagen waartussen verbindingen zichtbaar zijn, het losmazig bindweefsel. Dit bindweefsel reageert op de krachten die ontstaan tijdens beweging en past continu zijn opbouw hierop aan. Wanneer er weinig beweging is tussen bepaalde lagen, neemt het aantal verbindingen toe waardoor er uiteindelijk ook minder beweging mogelijk is. Je kunt dit al voelen als je na een nacht slapen opstaat; je lichaam voelt dan iets stijver aan maar door te bewegen ben je snel weer soepel. Bij pijn ontstaat vaak immobilisatie van bepaalde lichaamsdelen, waardoor fascia veel verbindingen kan gaan maken en deze plekken stijf worden. Ook bij littekens kunnen de verbindingen tussen de lagen toenemen waardoor er verklevingen ontstaan en de bewegingsvrijheid afneemt. Verklevingen kunnen ook pijn veroorzaken. Beweging is dus erg belangrijk om jezelf en je dier soepel te houden!
Onderstaande video laat zien hoe het losmazig bindweefsel eruit ziet. Vanaf 1:27 kun je links in beeld heel duidelijk een verbinding zien opsplitsen als reactie op de krachten op het bindweefsel:
Fascia kan zich aanpassen aan de lokale trekkrachten, op sommige plaatsen is het dus wat dikker en/of taaier, terwijl op andere plekken de vezels losjes naast elkaar liggen. De fascia thoracolumbalis in het lendengebied bijvoorbeeld is een vlies waar meerdere spieren op aanhechten (het spierweefsel loopt vanzelf over in deze fascia, zie afbeelding). Om te voorkomen dat het vlies scheurt bij contractie van een spier, is het op deze plek erg sterk en dik. Maar door verkeerde beweging of overbelasting kan fascia op andere plekken ook dikker worden dan normaal, wat vervolgens beperkingen kan veroorzaken in het bewegingsbereik.
In de fascia zijn veel receptoren voor proprioceptie (het bewust zijn van waar je ledematen zich bevinden in de ruimte en je lichaamshouding) te vinden. Een verstoorde spanning op de fascia belemmert dus ook de proprioceptie en beïnvloedt daarmee de lichaamshouding en beweging. Zo kun je het gevoel hebben recht op je paard te zitten, terwijl je eigenlijk scheef zit, of voorover of juist achterover hangt.
Wat kun je zelf doen? Fascia reageert op:
- Beweging/immobilisatie; tijdens immobilisatie vormt het losmazig bindweefsel meer verbindingen tussen de lagen waardoor het bewegingsbereik steeds verder achteruit gaat. Zorg daarom voor voldoende bewegingsmogelijkheden!
- Hydratatie; het heeft vocht nodig om soepel te blijven. Drink voldoende en zorg altijd voor vers drinkwater voor je dier. Bij het ouder worden neemt het vochtpercentage in fascia af.
- pH; na een flinke training raken de weefsels lokaal verzuurt waardoor fascia stugger wordt en je je de volgende dag stijf kan voelen. Mede hierom is rust tussen trainingen belangrijk.
- Temperatuur; hyaluronzuur wordt vloeibaarder wanneer het warmer wordt. Het is dus belangrijk om jezelf, je paard of je hond op te warmen voor er een prestatie geleverd moet worden. Laat dieren met (chronische) bewegingsproblemen niet koud worden, zorg voor droge en warme slaapplekken en warme dekens indien nodig.
- Belasting; fascia kan dikker (en daarmee vaak ook stugger) worden op plekken waar continu (te)veel trek of druk staat. Een juiste houding is hierom erg belangrijk, en voorkom overbelasting tijdens training.
- Hormonen; tijdens een zwangerschap bijvoorbeeld moet de huid ruimte krijgen om op te rekken. Check dus de herkomst van de voeding.
Osteopathische en craniosacrale technieken hebben onder andere een uitwerking op de fascia. Wanneer de fascia in bepaalde gebieden te stug is of teveel verbindingen met andere lagen maakt, beperkt dat de bewegingsvrijheid. Denk maar aan sporten; dit gaat ook makkelijker in speciale sportkleding dan in een spijkerbroek. Een spijkerbroek is simpelweg te stug om je optimale bewegingsvrijheid te geven. Alle fascia, zowel die van het bewegingsapparaat als van de organen, bloedvaten en zenuwen, moeten vrij zijn. Verklevingen tussen de organen kunnen het functioneren ervan belemmeren en stugge fascia rondom een bloedvat kan de bloedtoevoer beperken. Maar dat is niet het enige. Omdat het een ononderbroken structuur is, kunnen restricties zich op den duur via fascia verspreiden wanneer deze niet verholpen worden. Verder kan de lichaamshouding veranderen door verstoorde fascia. Door de oorzaak van deze verdikkingen en/of verklevingen weg te nemen, kan het fascia weer normaliseren. Ook kan fascia zelf gemanipuleerd worden om weer losser te worden. Dit herstel heeft enige tijd nodig, wat verklaart waarom het uiteindelijke resultaat van een behandeling pas na 4 tot 6 weken zichtbaar is.
Ahmed et al. A comparative multi-site and whole-body assessment of fascia in the horse and dog: a detailed histological investigation. Journal of anatomy (2019)
Forgotten Fascia. Canine Arthritis Management & Tuulia Luomala, Facebook Live Event, 20-01-2021
